Mijail Bahktin (còn được biết đến với tên gọi khác là荣巴赫金加) là một nhà lý thuyết văn học, triết gia và nhà phê bình văn học Nga nổi tiếng thế kỷ 20. Mặc dù công trình nghiên cứu của ông có thể không được phổ biến rộng rãi ở Việt Nam, nhưng chúng ta vẫn cần tìm hiểu về những đóng góp quan trọng mà ông mang lại cho lĩnh vực này.
Bahktin sinh năm 1895 tại Oryol, nước Nga, và mất năm 1975. Ông đã đóng góp rất nhiều vào việc nghiên cứu lý thuyết văn học hiện đại, đặc biệt là trong lĩnh vực phân tích ngôn ngữ và đối thoại trong văn chương. Bahktin đã đề xuất một mô hình lý thuyết độc đáo có tên gọi là "thuyết diễn ngôn". Trong đó, ông nhấn mạnh rằng các tác phẩm văn học đều được tạo ra bởi các tương tác giữa nhiều nhân vật, thay vì đơn giản chỉ là một sự diễn đạt cá nhân của tác giả.
Văn hóa Việt Nam và tác phẩm của Bahktin có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Dù không phải ai cũng biết đến Bahktin, nhưng nhiều tác phẩm của các nhà văn, nhà thơ Việt Nam cũng đã sử dụng nguyên tắc của thuyết diễn ngôn trong quá trình sáng tác. Một ví dụ điển hình là Nguyễn Du, người đã viết truyện Kiều, tác phẩm tiêu biểu cho văn học cổ điển Việt Nam. Trong tác phẩm này, nhân vật chính Kiều không chỉ phản ánh cá nhân mình, mà còn là hình ảnh đại diện cho hàng triệu phụ nữ Việt Nam đã phải chịu đựng nỗi đau do xã hội phong kiến áp đặt lên họ.
Nói về văn học, chúng ta không thể bỏ qua sự đóng góp của Bahktin trong việc phân tích ngôn ngữ và đối thoại trong văn chương. Đối thoại trong tác phẩm không chỉ giới hạn ở việc giữa các nhân vật với nhau, mà còn giữa tác giả và độc giả, giữa nhân vật và thế giới xung quanh. Điều này đã mở ra cánh cửa để chúng ta hiểu sâu sắc hơn về các khía cạnh văn học khác nhau, bao gồm cả ngôn ngữ, tư duy và hành vi của con người.
Một khía cạnh quan trọng khác trong công trình của Bahktin là ý niệm về đa dạng và không đồng nhất. Theo Bahktin, mỗi nhân vật trong tác phẩm văn học không chỉ thể hiện một cá nhân duy nhất, mà còn đại diện cho nhiều nhân vật khác trong cộng đồng và thời kỳ mà họ sống. Nhờ đó, chúng ta có thể nhận biết được những vấn đề xã hội và lịch sử đang tồn tại, từ đó nhìn nhận văn học như một phương tiện phản ánh cuộc sống thực tế.
Ở Việt Nam, nhiều tác phẩm đã sử dụng nguyên tắc này. Các nhân vật trong các tác phẩm của Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Trãi,... không chỉ là hình tượng nghệ thuật, mà còn là những đại diện cho tầng lớp, địa vị và quan điểm chính trị-xã hội trong thời gian mà họ tồn tại.
Mặc dù Bahktin không trực tiếp tiếp xúc với văn hóa và xã hội Việt Nam, nhưng tác phẩm của ông đã ảnh hưởng đến việc nghiên cứu văn học Việt Nam. Nhờ Bahktin, chúng ta đã có thêm một góc nhìn mới về văn học, giúp ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa, giá trị và vai trò của nó trong đời sống của con người.
Trong tương lai, nếu muốn hiểu rõ hơn về tác phẩm của các nhà thơ, nhà văn Việt Nam, chúng ta nên nghiên cứu kỹ hơn về công trình của Bahktin. Việc kết hợp giữa công trình nghiên cứu của Bahktin với văn học Việt Nam sẽ mang lại cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về văn học Việt, cũng như giúp ta hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của văn hóa Việt Nam trong thế kỷ 21.
